Πρόληψη των πτώσεων στην τρίτη ηλικία

[content_table]

Η πρόληψη των πτώσεων στην τρίτη ηλικία είναι ένα σπουδαίο θέμα στη σύγχρονη κοινωνία, αν υπολογίσει κανείς το κόστος (σωματικό, ψυχολογικό, και οικονομικό) του ηλικιωμένου, της οικογένειάς του και του συνόλου.

Επιδημιολογικά στοιχεία για τις πτώσεις στην τρίτη ηλικία

Μιλώντας για την τρίτη ηλικία, ουσιαστικά αναφερόμαστε σε άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών. Κάποια σημαντικά επιδημιολογικά στοιχεία είναι τα ακόλουθα:

• Η συχνότητα πτώσεων αυξάνει με την ηλικία.
• Άτομα άνω των 65 ετών έχουν πιθανότητα 30-40% να πέσουν τουλάχιστον 1 φορά το χρόνο.
• Στους ηλικιωμένους άνω των 80 ετών η πιθανότητα 1 τουλάχιστον πτώσης ετησίως αυξάνεται στο 60%.
• Από τις πτώσεις αυτές, το 10-15% θα προκαλέσει σοβαρό τραυματισμό (κάταγμα ισχίου, καρπού, σπονδυλικής στήλης, εγκεφαλικής αιμορραγίας).
• Το 50-60% των πτώσεων συμβαίνει μέσα στο σπίτι.
• Από τις πτώσεις στο σπίτι, περίπου το 70% συμβαίνουν στο μπάνιο.

Πρόσφατη έρευνα στον ευρωπαϊκό πληθυσμό έδειξε ότι:

• 4 εκατομμύρια Ευρωπαίοι μεταφέρονται ετησίως στα νοσοκομεία, μετά από πτώση.
• 1,5 εκατομμύρια χρειάζεται να νοσηλευτούν για 4-20 ημέρες.
• 50 χιλιάδες από αυτούς, θα χάσουν τη ζωή τους ως αποτέλεσμα του τραυματισμού (από τον ίδιο τον τραυματισμό, ή τις επιπλοκές του).
• Περίπου 40% είναι άνδρες, 60% γυναίκες.
• 1 στους 5 υφίσταται σοβαρό τραυματισμό (κάταγμα, εγκεφαλική αιμορραγία).

Στην Ελλάδα

Στη χώρα μας τα πράγματα δεν είναι καλύτερα. Παρά τα προβλήματα στατιστικής μελέτης στη χώρα μας, καταγράφονται τα εξής:

• 4.000 ηλικιωμένοι ανά έτος προσέρχονται στα νοσοκομεία μετά από πτώση (φυσικά ο αριθμός των πτώσεων είναι πολλαπλάσιος, καθώς σε αυτούς δεν περιλαμβάνονται όσοι πέφτουν στο σπίτι, αλλά δεν προσέρχονται στο νοσοκομείο).
• Το 70% είναι γυναίκες.
• Στο 50% η πτώση συνοδεύεται από κάταγμα.
• Θάνατοι που συμβαίνουν την πρώτη ώρα: 10 ανά έτος (πρόκειται μόνο για θανάτους που συμβαίνουν στον τόπο της πτώσης, συνήθως οφείλονται σε εγκεφαλική αιμορραγία)
• 70 ηλικιωμένοι ανά 100.000 πληθυσμού θα χάσουν τη ζωή τους ως αποτέλεσμα του τραυματισμού μέσα στους επόμενους μήνες (από τον ίδιο τον τραυματισμό, ή τις επιπλοκές του)

Με δεδομένη τη γήρανση του πληθυσμού παγκοσμίως, είναι προφανές ότι αυτά τα στατιστικά αναμένεται να επιδεινωθούν τα επόμενα έτη.

Το κόστος από τις πτώσεις των ατόμων τρίτης ηλικίας

1.Οικονομικό κόστος

Το οικονομικό κόστος από τις πτώσεις των ηλικιωμένων στις Η.Π.Α. υπολογίζεται ως εξής:

• Το 2010 δαπανήθηκαν 28,5 δις δολάρια.
• Το 2015 44 δις δολάρια.
• Το 2020 προβλέπεται να δαπανηθούν τουλάχιστον 60 δις δολάρια (σύμφωνα με άλλη πηγή, ήδη το 2018 η δαπάνη ξεπέρασε τα 60 δις δολάρια…).

2. Σωματικό και ψυχολογικό κόστος στον ασθενή

Ο ηλικιωμένος που υφίσταται ένα σοβαρό τραυματισμό (κάταγμα ισχίου, καρπού, σπονδυλικής στήλης, εγκεφαλική αιμορραγία) είναι πολύ πιθανό να καταλήξει με κάποιου βαθμού αναπηρία.

Μόνο για τα κατάγματα ισχίου (υποκεφαλικά και διατροχαντήρια κατάγματα, τα οποία πρέπει οπωσδήποτε να αντιμετωπισθούν χειρουργικά), έχει υπολογιστεί ότι το 25% θα υποκύψει τον πρώτο χρόνο μετά την επέμβαση, το 50% θα αντιμετωπίσει σοβαρά κινητικά προβλήματα (με κινδύνους νέας πτώσης), ενώ μόνο το υπόλοιπο 25% (1 στους 4) θα ξεπεράσει τον τραυματισμό και θα επανέλθει στην πρότερη κατάσταση.

Εάν εξετάσουμε ηλικιωμένους 80 ετών και άνω, το ποσοστό πλήρους ίασης πέφτει στο 10%! Επομένως, στους ασθενείς που θα επιβιώσουν του τραυματισμού, η σωματική κατάσταση στο μεγαλύτερο ποσοστό θα είναι επιβαρυμένη, σε σχέση με το παρελθόν. Αυτό οδηγεί σε:

• Μείωση των δραστηριοτήτων.
• Μείωση της αυτοπεποίθησης.
• Αύξηση του κινδύνου για νέα πτώση.
• Μείωση των κοινωνικών επαφών (λόγω μεγαλύτερης παραμονής στο σπίτι).
• Ανάπτυξη κατάθλιψης και εσωστρέφειας.
• Σταδιακή έκπτωση των νοητικών και κινητικών λειτουργιών.
• Πρόωρο θάνατο.

3. Κόστος για την οικογένεια

Πέραν του οικονομικού κόστους, συχνά η οικογένεια θα πρέπει να επωμιστεί την ευθύνη του ηλικιωμένου και να τροποποιήσει ορισμένες καταστάσεις, όπως:

• αλλαγές στο σπίτι για αποφυγή νέων πτώσεων,
• αλλαγές στο ημερήσιο πρόγραμμα της οικογένειας για υποστήριξη του ηλικιωμένου,
• αναζήτηση έμπιστου ατόμου που να προσέχει τον ηλικιωμένο,
• πιθανά ανεύρεση οίκου ευγηρίας (με τα γνωστά προβλήματα στη χώρα μας).

Αίτια των πτώσεων στην τρίτη ηλικία

Για να υπάρξει πρόληψη, πρέπει να εντοπιστούν τα αίτια. Σε αυτά υπάρχουν τα ενδογενή, αυτά που αφορούν τον ηλικιωμένο και την υγεία του και τα εξωγενή, που αφορούν το περιβάλλον του.

Ενδογενή αίτια

• Χρήση φαρμάκων (προκαλούν υπνηλία, πτώση πίεσης, συχνουρία).
• Διαταραχές ύπνου (αδυναμία, έγερση κατά τη νύχτα, κόπωση την επομένη ημέρα).
• Ορθοστατική υπόταση.
• Συχνή ανάγκη για ούρηση (ιδίως τις νυκτερινές ώρες).
• Γεροντική άνοια.
• Κατανάλωση αλκοόλ (προκαλεί αστάθεια, απώλεια ισορροπίας και άγνοια κινδύνου πτώσης).
• Υπογλυκαιμικά επεισόδια (από τη λήψη φαρμάκων).
• Μείωση της οπτικής οξύτητας (Καταρράκτης, παθήσεις του οφθαλμού).
• Παθήσεις του μυοσκελετικού (αρθρίτιδες, μυοπάθειες).
• Καρδιαγγειακές παθήσεις.
• Νευρολογικές παθήσεις (προκαλούν αστάθεια, π.χ. Parkinson).
• Νευρομυϊκή ασυνέργεια.

Στα εξωγενή αίτια περιλαμβάνονται:

• Ακατάλληλα υποδήματα.
• Σκαλοπάτια στο σπίτι.
• Χαλιά (γλιστρούν, αλλά μπορεί ο ηλικιωμένος να μπερδέψει το βήμα του πάνω σε αυτά).
• Πλημμελής φωτισμός.
• Ολισθηρό πάτωμα (ειδικά το χειμώνα, τις βροχερές ημέρες, ή μέσα στο σπίτι πτώση νερού στο μπάνιο, ή στο πάτωμα).
• Παρουσία κατοικίδιων ζώων, ειδικά μικρόσωμων. Σίγουρα οι τετράποδοι φίλοι μας αποτελούν μια ιδανική συντροφιά για τον ηλικιωμένο, που μένει πολλές ώρες στο σπίτι. Δυστυχώς όμως, αυτά πολύ συχνά μπερδεύονται στα πόδια του ηλικιωμένου και προκαλούν την πτώση του.  Στις Η.Π.Α. οι ασφαλιστικές εταιρείες δεν καλύπτουν ασφάλιση για πτώση, όταν στο σπίτι υπάρχει κατοικίδιο ζώο.
• Πεζοδρόμια σε κακή κατάσταση(γνωστή κατάσταση στη χώρα μας).
• Ράμπες στα πεζοδρόμια (τελευταία, όλο και περισσότεροι δήμοι κατασκευάζουν πεζοδρόμια με ράμπες, αλλά δυστυχώς παρκάρουν πολλοί ασυνείδητοι οδηγοί…)

Επιπλοκές των πτώσεων στην τρίτη ηλικία

Οι συνηθέστερες επιπλοκές είναι:

• Κάταγμα ισχίου, καρπού και σπονδυλικής στήλης. Είναι τα συχνότερα, αλλά μπορούν να συμβούν και σε άλλα σημεία, όπως ο ώμος, το γόνατο, η ποδοκνημική, ο πήχυς.
• Εγκεφαλική αιμορραγία, η οποία αυξάνεται όταν ο ηλικιωμένος λαμβάνει αντιπηκτική αγωγή. Μπορεί να οδηγήσει σε ακαριαίο θάνατο.
• Μόνιμη αναπηρία (25% των καταγμάτων του ισχίου).
• Θάνατος (είτε αμέσως μετά την πτώση, ή συνηθέστερα από τις επιπλοκές της πτώσεις τους επόμενους μήνες).

Η συνηθέστερη εντόπιση καταγμάτων μετά από πτώση ηλικιωμένου

Πρόληψη των πτώσεων στην τρίτη ηλικία

“Κάλλιον το προλαμβάνειν ή το θεραπεύειν” (Ιπποκράτης 460-377 π.Χ.). Ο πατέρας της Ιατρικής έδωσε την απάντηση στο πρόβλημα, 2.500 χρόνια πριν.

Η πρόληψη ουσιαστικά στοχεύει στην αναγνώριση και εξουδετέρωση των ενδογενών και εξωγενών αιτιών, που αναπτύχθηκαν παραπάνω.

Τροποποίηση ενδογενών παραγόντων:

• Θεραπεία παθήσεων. Κυρίως των παθήσεων που σχετίζονται με την ισορροπία, βάδιση, όραση κλπ)
• Ρύθμιση φαρμακευτικής αγωγής. Πολλοί ηλικιωμένοι έχουν πολλά χρόνια να ελεγχθούν για μια συγκεκριμένη πάθηση, ενώ συνεχίζουν να λαμβάνουν την ίδια αγωγή ,που τους είχε δοθεί κάποτε και η οποία μπορεί τώρα να μην επαρκεί
• Ανασκόπηση των φαρμάκων από διαφορετικές ιατρικές ειδικότητες. Οι περισσότεροι ηλικιωμένοι πάχουν από διαφορετικές παθήσεις, οπότε επισκέπτονται ιατρούς διαφορετικών ειδικοτήτων. Χρειάζεται μεγάλη προσοχή από τους θεράποντες ιατρούς στη συγχορήγηση φαρμάκων, τα οποία μπορεί να αλληλεπιδρούν, με τρόπο που να επηρεάζει την ισορροπία, τη μυϊκή ισχύ και τη βάδιση του ηλικιωμένου.
• Τακτικά check-up
• Βελτίωση του ύπνου
• Διακοπή/περιορισμός κατανάλωσης αλκοόλ

 Τροποποίηση εξωγενών παραγόντων:

• Βάδιση με συνοδεία σε εξωτερικούς χώρους
• Αποφυγή πεζοδρομίων κακής ποιότητας
• Αντιολισθητικά υποδήματα εξωτερικού χώρου
• Περιορισμός δραστηριοτήτων τις βροχερές ημέρες
• Αποφυγή ολισθηρών πατωμάτων
• Προσοχή στα χαλιά που γλιστρούν
• Χρήση ειδικού πλέγματος κάτω από το χαλί
• Προστατευτικά κάγκελα στις σκάλες
• Καλός φωτισμός, ειδικά τη νύχτα
• Χειρολαβές στο μπάνιο, στο ντους
• Αντιολισθητικά πατάκια στο μπάνιο
• Χρήση ανυψωτικού τουαλέτας
• Χρήση υψηλών καθισμάτων, όπως π.χ. καρέκλες τραπεζαρίας και αποφυγή χαμηλών καθισμάτων, όπως πολυθρόνες που βουλιάζουν
• Αποφυγή βάδισης μόνο με κάλτσες
• Χρήση κλειστού υποδήματος με αντιολισθητική σόλα στο σπίτι
• Κατά περίπτωση, χρήση βοηθήματος, όπως μπαστουνιού ή «π»
• Απομάκρυνση του κατοικιδίου από το σπίτι
• Βελτίωση της φυσικής κατάστασης

Προστατευτικά μέσα: κουπαστές, αντιολισθητικό δίχτυ κάτω από τα χαλιά, χειρολαβή μπάνιου, αντιολισθητικό πατάκι μπάνιου, ανυψωτικό τουαλέτας

Η βελτίωση της φυσικής κατάστασης αποτελεί σημαντικό παράγοντα στην πρόληψη των πτώσεων. Στοχεύει στην ενίσχυση της καρδιοαναπνευστικής λειτουργίας, της ισορροπίας και της μυϊκής ενδυνάμωσης.

Έχει βρεθεί  ότι ένας ηλικιωμένος χρειάζεται περίπου 150 λεπτά μέτριας  άσκησης την εβδομάδα. Αυτό οδηγεί σε μείωση του κινδύνου πτώσης κατά 23%.

Η καρδιοαναπνευστική λειτουργία ενισχύεται με 30 λεπτά άσκηση 3-4 φορές την εβδομάδα. Στην άσκηση αυτή περιλαμβάνεται το περπάτημα, ο χορός, η κολύμβηση και το τένις.

Για την ενίσχυση της ισορροπίας προτείνονται ασκήσεις, που ο ηλικιωμένος μπορεί να πραγματοποιεί μόνος του στο σπίτι του. Συγκεκριμένα:

• Στήριξη εναλλάξ σε κάθε πόδι
• Ισορροπία με τα δάκτυλα του ενός ποδιού να ακουμπούν την πτέρνα του άλλου
• Μετατόπιση του κέντρου βάρους του σώματος προς το πλάι και προς τα εμπρός-πίσω
• Ανεβοκατέβασμα μικρού σταθερού εμποδίου

Ασκήσεις για ενίσχυση της ισορροπίας

Για τη μυϊκή ενδυνάμωση προτείνονται οι εξής ασκήσεις:

• Στάση και βάδιση με τα δάκτυλα και με τις πτέρνες
• Ασκήσεις ενδυνάμωσης κάτω άκρων
• Ανέβασμα σκάλας (σταδιακή αύξηση των σκαλοπατιών)
• Κάθισμα και σήκωμα από καρέκλα
• Ασκήσεις με βάρη ή με λάστιχα
• Ασκήσεις με το βάρος του σώματος

Ασκήσεις ενδυνάμωσης κάτω άκρων

Συμπερασματικά

Θα χρησιμοποιούσα τη ρήση του πατέρα της Ιατρικής, του Ιπποκράτη, ο οποίος πριν 2.500 χρόνια είπε: «Κάλλιον το προλαμβάνειν ή το θεραπεύειν». Χρειάζεται συνεχής επαγρύπνηση με ιδιαίτερη προσοχή στους ενδογενείς και εξωγενείς παράγοντες κινδύνου. Η διατήρηση της καλής φυσικής κατάστασης με τακτική άσκηση είναι εξίσου σημαντική για την πρόληψη των πτώσεων στην τρίτη ηλικία.